Wandelen in Dommelen

“de Dommelsche Mozaïek Wandeling”

(2de lus van de 8/vormige wandeling )

Op diverse plaatsen in Dommelen liggen mozaïek tegels, die de weg wijzen naar bijzondere (historische) plaatsen in deze kern van de gemeente Valkenswaard. De tegels zijn gemaakt  door inwoners van Dommelen, op initiatief van de wijkraad. De tegels samen vormen een “8”, dwz. dat de wandeling bestaat uit 2 afzonderlijk te lopen lussen van ieder ongeveer anderhalf uur. In deze brochure wordt een korte toelichting gegeven bij enkele van deze bijzondere
plaatsen tijdens de tweede lus. Deze lus begint en eindigt bij de Dorpspomp op het Martinusplein. Met het gezicht naar de kerk vertrekt u naar links, richting Café-Zaal de Dommelstroom.

Om de Kerk en pastorietuin ( links achter het hek richting kerkhof) van dichtbij te bekijken,
moet u even de Bergstraat oversteken.

De Martinuskerk met zijn pastorie
Op 15 april 1882 wordt de eerste steen gelegd voor kerk en pastorie. Het ontwerp is van Hendrik van Tulder, een van de bekendste neo-gothische architecten van die tijd. In 1930-’31 wordt de kerk verbouwd en uitgebreid naar een ontwerp van de Haagse architect Jan Stuyt en de Dommelse architect Piet Staals. Voor de pastorie staat een Heilig-Hartbeeld, een geschenk van bierbrouwer Willem C. Snieders (1871-1945).

Jos Biemans bruggetje
Bergstraat 15/17
Toegangsweggetje naar kerk, pastorie en pastorie-tuin. Deze tuin is zeker de moeite waard om doorheen te wandelen.

U steekt wederom de Bergstraat over naar Bergstraat 32.
Cafe Roothans, tegenwoordig Café-Zaal de Dommelstroom.

Bergstraat 30
Roothans ijzerwaren. In 2022 afgebroken en plaatsgemaakt voor “Hof aan de Dommel". 

U vervolgt de Bergstraat, steekt de Norbertusdreef over en volgt de Bergstraat. Aan de overkant ziet u het toegangsweggetje naar de  watermolen. U steekt de Bergstraat over om dit weggetje in te lopen.

 

De oude verbindingsweg van Valkenswaard naar Dommelen liep tot kort voor de Tweede Wereldoorlog aan de andere zijde van de molen en heette toen Dijkstraat/ Oud Dommelse Dijk. Aan de Dommelse kant is die blijven bestaan in de vorm van het pittoreske laantje naar de molen. 

 

Oude weg langs de molen.
Weg van Valkenswaard naar Dommelen liep voor de Tweede Wereldoorlog achter de watermolen door. In 1937 werd de huidige brug gebouwd en de weg verlegd.
De oude brug werd op 11 mei 1940 door de Nederlandse genie opgeblazen.

 

Bergstraat 1 De Dommelse Watermolen
De eerste bekende schriftelijke vermelding van deze molen dateert van 1312. Het is een dubbele onderslagmolen met een oliemolen aan de Valkenswaardse zijde en een korenmolen aan de Dommelse zijde. Aangezien tot 1934 de gemeentegrens door de Dommel liep, stonden beide gebouwen in verschillende gemeenten! Kort voor de Tweede Wereldoorlog wordt de oliemolen tot op de fundering gesloopt. 

Op die fundering verrijst in 1982 een reconstructie die dan wordt bestemd tot woonhuis voor de molenaar. De oude molenaarswoning staat trouwens ook nog achter het gebouw. Er is nu een dierenspeciaalzaak in gevestigd.

 

Bergstraat 3 De moerascipres in tuin oude molenaarswoning
Pal achter deze molen staat een statig herenpand met het adres Bergstraat 3. In de voortuin van dit pand staat een uit de kluiten gewassen moerascipres. Hoe komt iemand er op om rond 1890 hier zo'n exoot te planten? Het is toch een voor die tijd redelijk zeldzame boom in onze contreien, die eigenlijk alleen door landschapsarchitecten in de Engelse stijl en arboreta geplant werd. Maar nee, in Dommelen staat er een gewoon in de voortuin. De boom heeft een flinke hoogte bereikt.

Om de Dommelse Watermolen in zijn volle glorie te kunnen aanschouwen, loopt u het weggetje
weer terug, steekt de Bergstraat weer over; daarna even de Dommelstraat oversteken tot aan de
brug, waar u een schitterend uitzicht heeft op de molen gelegen aan de Dommel.

U loopt terug naar de Dommelstraat en die blijft u volgen tot aan het eind.

 

Dommelstraat 41 Agnetendal
In 1452 komt er in Dommelen een klooster van de Derde Orde van St. Franciscus. Een jaar later vestigen zich daar enkele zusters uit Achel, die zich bezig houden met onderwijs en landbouw. Maar in 1705 wil de overheid het klooster ontruimen. Een nieuwe vestigingsplaats wordt in 1717 gevonden in Arendonk, dat tot de Oostenrijkse Nederlanden behoort. De bescheiden kloosterkapel blijft dienst doen als schuilkerk tot in 1821, als de oude Martinuskerk
aan de Kerkakkerstraat weer wordt betrokken. Of de nog aanwezige kloostermuur die in 1978 is gerestaureerd nog een restant is van de kloosterkerk is niet met zekerheid bekend. Mogelijk is hij gebouwd met afbraakmateriaal van de kerk. 

In 1891 koopt jonkvrouwe Jeanne Judith Josephine Marie van der Does de Willebois het complex. Dankzij haar wordt het ingrijpend verbouwd en krijgt het zijn huidige aanzien en omvang. Het vernieuwde complex met haar voorname bewoners maakt zo’n indruk op de dorpsbewoners dat ze het ’t kasteeltje gaan noemen. 
In 1920 wordt Agnetendal verkocht aan Willem van Lieshout, ‘koopman’ in Riethoven. Hij is wasbleker (bijenwas geschikt maken voor kaarsen). Van Lieshout brengt de daarbij behorende werkzaamheden onder in het koetshuis. In 1918 komt de zoon van zijn zus, Willem Rombauts in het bedrijf en gaat kaarsen maken. Na 2004 komt het complex in handen van de huidige eigenaar die het opknapt om er zelf te gaan wonen. De gebouwen zijn aangewezen als rijksmonument en niet te bezichtigen.

Rechts de boerderij van de Fam Van Dommelen uit de Dommelstraat in Dommelen

Op het eind van de straat gaat u links af, het voetpad van de Tienendreef. De eerste mogelijkheid
gaat u weer links af, het Feliciadal en bij de eerste mogelijkheid rechts. U loopt rechtdoor, tussen de
hekjes door naar het Elviradal, u blijft langs de groenrand aan uw rechter hand lopen tot in het
Luciadal. Daar houdt u rechts het zandpad aan, loopt het heuveltje op en u komt uit op de
Norbertusdreef. Hier gaat u een klein stukje naar rechts om bij de oversteekplaats links de
Norbertusdreef over te steken en de Tienendreef te volgen. Dit doet u tot aan de rotonde, daar pakt
u links af het voetpad en komt uit bij:

Agnetendalschool, Helenadal 20
In 1974 wordt deze school in gebruik genomen. Het is de eerste school in het uitbreidingsplan van Dommelen.

 

U loopt om het schoolplein heen en ziet recht voor u in het bos:

Mariakapel , Brouwersbos/Helenadal
Omdat Dommelen tijdens de oorlogsjaren veel leed bespaard bleef, besluiten de inwoners een kapel te bouwen in het Brouwersbos voor Maria. Op 5 mei 1957 wordt de kapel ingezegend. Vanaf de Martinuskerk wordt een Mariabeeld (een ontwerp van de Dommelse kunstenaar René Smeets) in processie naar de
kapel gebracht. 

U vervolgt uw wandeling vanuit het kapelletje, met uw gezicht naar de school, het Helenadal links af. Net voor de bocht naar rechts volgt u het trottoir en komt u uit in de Kerkakkerstraat. Deze steekt u over naar het plantsoen. Daar staat, door middel van bestrating en een heggetje, de contour van de eerste kerk van Dommelen.

 

De eerste kerk van Dommelen
In de Kerkakkers ‘op eenigen afstand noordwaarts van het dorp’ staat de eerste rk kerk van Dommelen. De kerk heeft ‘midden op het dak een klein spits torentje, dat van ene kleine klok voorzien is. Naast de kerk, op het kerkhof, staat een klokkenhuis en een school’. 

Zo omschrijft de geograaf A.J. van der Aa de kerk in zijn ‘Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden’, dat in de 19-de eeuw verschijnt. Als de nieuwe Martinuskerk in 1883, in gebruik is genomen, raakt de oude kerk in verval.
Op het grasveld (tegenover Kerkakkerstraat 102) zijn in stenen de contouren nog zichtbaar van de
vroegere kerk.

U volgt de Kerkakkerstraat naar links ( aflopende nummers ) tot aan de kruising met links het Kerkeind. Via deze straat en het Laar komt u weer terug op het Martinusplein bij de Dorpspomp en het beeldje van de Pintewipper.

 

Beeldje van de Pintewipper 
Op het Martinusplein staat ook het beeld van de Pintewipper, een creatie van Wim Kappé. Het is ook de naam van een Dommelse Carnavalsvereniging “de Pintenwippers”opgericht in 1958. 

S A N T A O T U M ( santé) is een carnavalslied dat gaat over het bier dat gebrouwen wordt in “Brouwersgat” (naam van Dommelen tijdens de carnaval); een huwelijk tussen hop en mout, de 2 basiselementen van het bier.

BEELD VAN DE PINTENWIPPER ( door Wim Kappé ) op Martinusplein met bijbehorend lied:
Santaotum,
daor gaotum
Bier ut Brouwersgat

Santaotum,
daor staotum
ons goei eigeste Dommelsch nat

Kèk nou toch,
hoettie schumt in't pulleke
Wa is da toch
un heerlijk helder spulleke

Santaoum,
daor gaotum,
Deez Brouwersgat's bier doetutum
Gietum um.